Oorlog in Nijmegen

bronnenonderzoek vervolgingen

razzia's en deportaties

Publicaties razzia's en deportaties

Stolpersteine - Jan de Wittstraat 51 (Rosette Kool, Mordechai Sons)
In dit artikel behandelen we de lotgevallen van Rosette Kool en Mordechai Sons die op Jan de Wittstraat 51 woonden.
De Duitse Rassengesetze en de implicaties ervan op de voltrekking van huwelijken in Nederland in de jaren-30
Over de gevolgen van de racistische Duitse politiek en de wetgeving in Nederland, waarbij we speciaal focussen op de verhindering van enkele huwelijken tussen Joodse personen in Nederland en niet-Joodse personen.
Stolpersteine - Van Dulckenstraat 45 (Hans Menkel)
In dit artikel beschrijven we de lotgevallen van Hans Menkel die op Van Dulckenstraat 45 woonde.
Stolpersteine - St. Stephanusstraat 62 (Johanna Frankenhuis, Jonas Monnikendam, Philip Monnikendam)
In dit artikel beschrijven we de lotgevallen van Johanna Frankenhuis, Jonas Monnikendam en hun zoon Philip (Flip) Monnikendam die op St. Stephanusstraat 62 woonden.
De transporten op 15 en 16 juli 1942 van Amsterdam en Kamp Amersfoort naar Hooghalen en verder naar Auschwitz en de tewerkstelling van mannen op 17 juli na aankomst in Birkenau
In dit artikel vergelijken we een aantal data over de gebeurtenissen gedurende deze dagen.
Stolperstein – Jan de Wittstraat 79 (Meijer Mug)
In dit artikel beschrijven we de lotgevallen van Meijer Mug, die op Jan de Wittstraat 79 woonde.
Stolpersteine – Van Dulckenstraat 38 (Geertruida Serphos, Machiel Roos)
In dit artikel beschrijven we de lotgevallen van Geertruida Serphos en haar zoon Machiel Roos, die op Van Dulckenstraat 38 woonden.
Stolpersteine – Stephanusstraat 151 en Oude Groenewoudseweg 262 (Pels)
In dit artikel beschrijven we de lotgevallen van Eva Koperenberg, Nefthalie Pels, Betje Blok, Nathan Pels, die op Stephanusstraat 151 woonden. En van Jetje Levie,Simon Pels en hun dochtertje Evaline Pels, die op de Oude Groenwoudseweg 262 woonden.
Stolpersteine - Schoolstraat 123 (Irene Krause, Liebman Bos, Hertha Bos, Jacob Bos)
In dit artikel beschrijven we de lotgevallen van Irene Krause, Liebman Bos, Hertha Bos en Jacob Bos) die op Schoolstraat 123 woonden. Op 14 april 2024 worden voor hun voormalige woning Stolpersteine gelegd.
Stolpersteine – Evertsenstraat 4 (Celine Kaas, Abraham Wolff, Everdina Wolff, Marcus Wolff)
In dit artikel beschrijven we de lotgevallen van Celine Kaas, Abraham Wolff en Everdina en Marcus Wolff, die op Evertsenstraat 4 woonden. Op 14 april 2024 worden voor hun voormalige woning Stolpersteine gelegd.
Stolpersteine - Jan van Galenstraat 44 (Salo Kwiat, Recha Friedländer)
In dit artikel beschrijven we de lotgevallen van Recha Friedländer en haar zoon Salo Kwiat, die op Jan van Galenstraat 44 woonden. Op 14 april 2024 worden voor hun voormalige woning Stolpersteine gelegd.
Stolperstein - Eduard (Edy) Grödel
In dit artikel beschrijven we de lotgevallen van Eduard (Edy) Grödel die als bijna veertienjarige jongen op het internaat Jonkerbosch werd opgepakt.
Stolpersteine - Hindestraat 58 (Rosa Cohn) - רחוב הִינְדֵהסְטְרָט 58 Hebrew Translation
Een Hebreeuwse vertaling van ons artikel Stolpersteine - Hindestraat 58 (Rosa Cohn) .
Stolpersteine - Hindestraat 33 (Susanna Kahn en Heinz Oppenheimer) - רחוב הִינְדֵהסְטְרׇט 33 Hebrew translation
Een Hebreeuwse vertaling van ons artikel Stolpersteine - Hindestraat 33 (Susanna Kahn en Heinz Oppenheimer) .
Stolpersteine - Ruisdaelstraat 73 (Deutsche Fassung)
We publiceren hier een Duitse vertaling van ons artikel over de lotgevallen van Bianka Wygodzinski, Hildegard Silberbach, Hans Fraenkel en hun dochters Susanne en Liselotte die op Ruisdaelstraat 73 woonden.
Stolpersteine - Hindestraat 33 (Susanna Kahn en Heinz Oppenheimer)
In dit artikel beschrijven we de lotgevallen van Susanna Kahn en Heinz Oppenheimer, die op Hindestraat 33 woonden.
Stolpersteine - Hindestraat 58 (Rosa Cohn)
In dit artikel beschrijven we de lotgevallen van Rosa Cohn, die op Hindestraat 58 woonde.
Stolpersteine - Vossenlaan 16 (Jozeph Slager en Bertha Meijer)
In dit artikel beschrijven we de lotgevallen van Jozeph Slager en Bertha Meijer, die op Vossenlaan 16 woonden.
Stolpersteine - Hertstraat 46 (Judith de Beer, Abraham Elsas, Gonda en Elisa Elsas)
In dit artikel beschrijven we de lotgevallen van Judith de Beer, Abraham Elsas, Gonda en Elisa Elsas, die op Hertstraat 46 woonden.
Stolpersteine - Hindestraat 33 (Gustav Vyth en Jenny Levor, Marcus Vyth en Irene Anschel)
In dit artikel beschrijven we de lotgevallen van de echtparen Jenny Levor & Gustav Vyth en Irene Anschel & Marcus Vyth, die op Hindestraat 33 woonden.
Stolpersteine - Vossenlaan 257
In dit artikel beschrijven we de lotgevallen van Sophie de Jong, Nathan de Vries en hun kinderen Judith en Channah, die op Vossenlaan 257 woonden.
Stolpersteine - Groenestraat 290 (Israël Cohen)
In dit artikel beschrijven we de lotgevallen van Israël (Julius) Cohen, die aan de Groenestraat 290 woonde.
Stolpersteine - Vossenlaan 28 (Levitus, Cohen)
In dit artikel beschrijven we de lotgevallen van Leentje Cohen, Jacob Levitus en hun kinderen, die op Vossenlaan 28 woonden.
Stolpersteine - Leeuwstraat 39 (Peekel)
In dit artikel beschrijven we de lotgevallen van Esther Peekel, Alexander Frank en hun kinderen Jacob en Hanna Frank, die op Leeuwstraat 39 woonden.
De razzia van 17 november 1942 in Arnhem
In de literatuur over de vervolgingen in Arnhem is de razzia die er plaatsvond in de avond van 17 november altijd onderbelicht gebleven. Wij menen dat de razzia omvangrijker was dan wordt aangenomen.
Stolpersteine Ruisdaelstraat 73 (Silberbach, Wygodzinski, Fraenkel)
In dit artikel schetsen we de lotgevallen van Bianka Wygodzinski, Hildegard Silberbach, Hans Fraenkel en hun dochters Susanne en Liselotte die op Ruisdaelstraat 73 woonden.
Stolpersteine - Mariënburg 70 (Fritz Tauber en Leni Büks)
In dit artikel schetsen we de lotgevallen van Fritz Tauber en Leni Büks die op Mariënburg 70 woonden.
Stolpersteine - Daalsedwarsweg 25 (Joseph en Alida Jacob)
In dit artikel schetsen we de lotgevallen van Joseph Jacob en zijn dochter Alida, die op Daalsedwarsweg 25 woonden.
Stolpersteine - Van Slichtenhorststraat 16 (Julie Strauss en Gustav Wolf)
In dit artikel schetsen we de lotgevallen van Julie Strauss en Gustav Wolf, die op Groesbeekseweg 122 woonden.
Stolpersteine - Groesbeekseweg 122 (De Marcas)
In dit artikel schetsen we de lotgevallen van Roosje Glaser en Albert de Marcas, met hun kinderen David, Gertrude (Trudy) Henriette, Moritz en Sara Betty, die op Groesbeekseweg 122 woonden.
De 'burgemeesterslijst' van Nijmegen
Alles in gereedheid voor de arrestaties en razzia’s.
Stolpersteine - Van Slichtenhorststraat 14 (Roosje Drievoet, Samuel Kaufman)
In dit artikel schetsen we de lotgevallen van Roosje Drievoet en Samuel Kaufman, die op Van Slichtenhorststraat 14 woonden.
Stolpersteine - Van Slichtenhorststraat 16 (Sophie Stern en Hugo Lifmann)
In dit artikel schetsen we de lotgevallen van Sophie Stern en Hugo Lifmann, die op Van Slichtenhorststraat 16 woonden.
Stolpersteine - Van Slichtenhorststraat 16 (Minna Weihl)
In dit artikel schetsen we de lotgevallen van Minna Weihl, echtgenote van Siegfried Schmoll, die op Van Slichtenhorststraat 16 woonde.
Salomon Spier en het fascisme
Hoe voorkom je dat ze ontdekken dat je bent wie je bent?
Richter, Rosenbaum en kinderen - opgejaagd en vervolgd
Hoe Olga Richter, Julius Rosenbaum en hun kinderen Lina, Bernhard en Kurt Oost-Europa ontvluchtten en in Nijmegen opnieuw werden vervolgd.
Stolpersteine - Begijnenstraat 11
In dit artikel schetsen we de lotgevallen van de familie Vrengel, die op Begijnenstraat 11 woonde.
Stolpersteine - Stikke Hezelstraat 46
In dit artikel schetsen we de lotgevallen van het gezin Voltijn, dat op Stikke Hezelstraat 46 woonde.
Stolpersteine - Stikke Hezelstraat 41
In dit artikel schetsen we de lotgevallen van Helena Egger, weduwe van Aäron Glaser, en haar hulp in de huishouding Hildegard Kroon, die op Stikke Hezelstraat 41 woonden.
Stolpersteine - Lange Hezelstraat 41
In dit artikel schetsen we de lotgevallen van het gezin Minco dat op Lange Hezelstraat 41 woonde.
De familie Rodrigues-Van Dijk, Bachstraat 21
De eerste 'gastbijdrage' op deze site. Een artikel van Alex Geelhoed, geschreven in 2018, over de familie Rodrigues-Van Dijk, die woonde op Bachstraat 21
Joodse inwoners van Nijmegen die vervolgd werden
Een lijst met namen van alle Joodse inwoners die tussen februari 1941 en 9 april 1943 in Nijmegen woonden.
Boekhouding van de ondergang
Een cijfermatige beschrijving van de stapsgewijze moord op de Joden in Nijmegen.
Auschwitz VI Rode Kruis en Nijmeegse vervolgden
Voorwoord bij het brondocument 'Auschwitz VI Rode Kruis (transcriptie)'.
De Aussenstelle Arnheim
De Aussenstelle van de SD en SiPo in Anrhem vevulde een crusiale rol in de wegvoering van talloze Joden uit Gelderland en Overijssel naar Westerbork.
Willy Bühe, 'administrateur' van de Jodenvervolging
Willy Bühe was als 'Judensachbearbeiter' op de Aussenstelle van de SD en SiPo in Arnhem verantwoordelijk voor de wegvoering van talloze Joden uit Gelderland en Overijssel naar Westerbork.
De vervolging van de 'gemengd-gehuwden'
In dit artikel gaan we in op de vervolgingen van de Nijmeegse ‘gemengd-gehuwde’ Joden tijdens de bezettingsjaren.
Krankensperren in Nijmegen
Naast de formeel geregistreerde Sperren die we in ons artikel Sperren in Nijmegen hebben besproken, bestond er nog een heel ander soort vrijstelling, zonder Sperre -nummer. Dat waren de zieken.
Sperren in Nijmegen
Een Sperre was een vrijstellingsstempel in een persoonsbewijs. De drager van dit bewijs was 'voorlopig' gevrijwaard van deportatie. Wie hadden in Nijmegen zo'n Sperre en hoe is het hen vergaan?
Namenlijst Stolpersteine
Waar woonden de Nijmeegse Joden die uit hun huizen werden gehaald om te worden gedeporteerd en vermoord?
De onderduik, Joden die van elders in Nijmegen onderdoken
Welke Joden van elders doken onder in Nijmegen (e.o.)? Wat weten we van hen?
Albert Cohn en Rachel Mendes da Costa gepakt
In dit artikel laten we de willekeur zien van het fascistische geweld waar Albert Cohn en zijn vrouw Rachel Mendes da Costa, mee werden geconfronteerd.
De gang naar Joodse werkkampen en de razzia van 2 oktober 1942
Joodse mannen werden gedwongen om naar exclusief 'Joodse' werkkampen te gaan. Op 3 oktober werden ze van daaruit naar Westerbork gedeporteerd. De avond ervoor werden hun verwanten uit hun huizen gehaald en ook naar Westerbork gebracht.
De onderduik, Joodse inwoners van Nijmegen die proberen te ontsnappen
Welke Joodse inwoners van Nijmegen doken onder en wat weten we van hen?
Zes Joodse weeskinderen Frank uit Nijmegen
We volgden de sporen van zes Joodse weeskinderen uit Nijmegen.
De razzia van 2 augustus 1942
Na een protestbrief van de meeste Nederlandse kerken werden op 2 augustus 245 rooms-katholieke Joden opgepakt.
De razzia van 16 september 1942
Op 16 september 1942 werden in de loop van de avond in Nijmegen 27 mannen, vrouwen en kinderen uit hun huizen gehaald, de eerste razzia in Nijmegen waarbij mensen werden gearresteerd met het vooropgezette doel om hen te vermoorden.
De razzia van 17 november 1942
In de avond en nacht van 17 op 18 november 1942 werden in Nijmegen 196 Joodse inwoners uit hun huizen gehaald.

Dagboek van Diena Maas

In dit indrukwekkende verslag - dat een dagboek genoemd wordt maar dat niet is - beschrijft Diena Maas haar ervaringen, vooral die in Auschwitz. Vanaf vermoedelijk begin september 1942 zat zij met haar moeder Roosje Eichenwald ondergedoken bij de familie Snabel in de Dr. Jan Berendstraat. Dina had een relatie met Eli Snabel, de zoon des huizes.

Na verraad werden beiden daar in januari 1944 opgepakt en via het Huis van Bewaring in Arnhem en Kamp Westerbork op 3 maart 1944 naar Auschwitz gebracht. Haar moeder werd na aankomst onmiddellijk vermoord, Diena overleefde het kamp en trouwde na de oorlog met de zoon van haar onderduikgevers, met wie ze al een relatie had voordat ze werd opgepakt.

In samenspraak met Rachel Bod, kleindochter van Diena, die het verhaal van haar oma uittypte, hebben we het verslag van een inleiding en toelichting voorzien.

Lees meer

Bronmateriaal razzia's en deportaties

Auschwitz II Rode Kruis (transcriptie)
In dit rapport analyseert het Rode Kruis de dertien transporten van Kamp Westerbork naar Auschwitz in juli en augusus 1942.
Interview met Israël Pels
Transcriptie van een interview met Israël Pels, die net als twee broers onderdook na een oproep te hebben gekregen voor een Joods werkkamp.
Sobibor Rode Kruis Rapport
Tweede uitgebreide versie uit februari 1947 van het rapport van het Rode Kruis over het vernietigingskamp Sobibor.
Auschwitz I Rode Kruis (transcriptie)
Het Rode Kruis (Nederland) publiceerde vanaf juni 1947 zes rapporten over de deportatie van de Joodse inwoners van Nederland naar met name Auschwitz. Hier publiceren we in transcriptie het eerste deel van deze serie.
Auschwitz III Rode Kruis
Het Rode Kruis stelde rond 1952-1953 zes belangwekkende rapporten op over de transporten van Westerbork naar Auschwitz. Hier het rapport Auschwitz III, waarin transporten waarvan veel bewoners uit Nijmegen deel uitmaakten.
Auschwitz III Rode Kruis (transcriptie)
Een transcriptie van het Rapport Auschwitz III van het Rode Kruis.
Auschwitz IV Rode Kruis
Rapport van het Rode Kruis, opgemaakt in 1953. Het rapport behandelt de transporten naar Auschwitz in 1943.
Auschwitz IV Rode Kruis (transcriptie)
Transcriptie van het vierde rapport van het Rode Kruis, opgemaakt in 1953. Het rapport behandelt de transporten naar Auschwitz in 1943.
Auschwitz V Rode Kruis
Deel V van een serie van zes rapporten van het Rode Kruis over alle transporten vanuit Nederland naar Auschwitz. Dit deel gaat over de transporten in 1944.
Auschwitz VI Rode Kruis (transcriptie)
Het zesde Auschwitz-rapport van het Rode Kruis (1952). Het deel behandelt de transporten tussen de kampen in de periode vanaf zomer 1944 tot aan het einde van de oorlog.
Briefkaart van Ella de Beer uit Westerbork
Ella de Beer schreef op 11 juli 1943 vanuit Kamp Westerbork een briefkaart aan drie vriendinnen. Een kleine twee maanden later wordt zij met haar gezin gedeporteerd naar Auschwitz.
Drie Joodse getuigenissen
Documentaire uit 1995 waarin drie Joodse Nijmegenaren vertellen over hun leven net voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Dagboek Recherche 18 april - 28 augustus 1944
De Recherche in Nijmegen hield een dagboek bij waarin van dag tot dag aangiftes van diefstal, vermissingen, opsporingen, zedendelicten, arrestaties e.d. werden genoteerd.
Jahresbericht over 1942 van de Duitse Sicherheitspolizei en SD
Het jaarverslag van de SiPo en SD over de stand van zaken en ontwikkelingen in Nederland over het jaar 1942.
Dagboek van Diena Maas
In dit indrukwekkende verslag beschrijft Dina Maas haar ervaringen, vooral die in Auschwitz.
Het transport van 19 mei van Westerbork naar Auschwitz (Zigeuneraktion)
Op 19 mei 1944 werden 245 opgepakte 'zigeuners', onder wie iemand uit Nijmegen, van Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd. Dit document bevat de lijst van Sinti en Roma die op 19 mei in deze trein zaten.
Reisdeclaraties van vervoer van Joden naar Westerbork e.a.
Een verzameling reisdeclaraties van het vervoer van Joden en andere 'arrestanten' naar Westerbork en andere plaatsen.
Oorlogsverslag van Clara Drielsma, onderduikster
Op verzoek van professor L. Rogier, die in 1959 de opdracht kreeg om onderzoek te doen naar de gebeurtenissen in Nijmegen tijdens de Tweede Wereldoorlog, schreef Clara Drielsma in 1962 haar herinneringen aan de oorlogsjaren op.
Interview met Mietje Philips (vrouw van M. Agsteribbe)
Mietje Philips woonde in Arnhem en vertelt in dit interview over haar onderduik in Nijmegen.
Interview met Louis de Wijze (transcriptie)
Louis de Wijze vertelt hierin over zijn jeugdervaringen, over zijn verblijf in Westerbork en in andere concentratiekampen.
Deportatie Joden april 1943 en declaratie kosten deportaties
Wat kostte de deportatie van Joden uit Nijmegen? Ziehier de berekeningen.
Interview met David Reens
David Reens vertelt hierin over zijn ervaringen met onderduik en verzet.
Nijmegen definitief 'judenrein' maken (april 1943)
Acht Nederlandse provincies moesten op 10 april 1943 'judenrein' zijn, waaronder ook Gelderland. Op 22 april 1943 deed de Nijmeegse politiecommissaris Van Dijk verslag van het verloop van de actie in Nijmegen.
Interview met Alfred Vyth
Interview met Alfred Vyth, waarin hij vertelt over de vervolgingen in Nijmegen.
Interview met Paul Vyth en Sybilla de Wijze
Interview waarin beiden vertellen over de Jodenververvolging in Nijmegen.
Interview met Diny Vrengel
Interview met Diny Vrengel over de Jodenvervolging in Nijmegen.
Interview met Bertha van Gelder
Interview met Bertha van Gelder over de Jodenvervolging in Nijmegen.
Surveillancedagboek februari-oktober 1944
In dit surveillancedagboek, dat loopt van eind februari tot begin oktober 1944, werd nauwgezet bijgehouden wie er op welke datum en welk tijdstip werd gearresteerd, overgebracht naar de SD of rechtstreeks naar Westerbork werd gevoerd.
De razzia op katholieke Joden op 2 augustus 1942 (bronnen)
Wij namen bij het NIOD het dossier 250f-14 door over de arrestatie van katholieke Joden op 2 augustus 1942. Een groot deel van de arrestanten werd naar Westerbork getransporteerd en van daar verder.
Apeldoornse Bos
Het Apeldoornse Bos was een Joodse psychiatrische inrichting. Hierin verbleven ook enkele Nijmegenaren. In veel gevallen moesten gemeenten bijdragen in de verblijfskosten en daardoor is er enige correspondentie bewaard gebleven.
Door de gemeente opgemaakte lijst van bij de razzia van 17 november 1942 opgepakte Joden
Deze namenlijst (RAN 2_40204) is onmiddellijk na de razzia van 17 november 1942 opgemaakt. De afdeling Bevolking legde toen een lijst aan van de personen die die avond werden opgepakt.
Drie families De Wijze - documenten
Verzameling documenten - waaronder ook brieven - over verschillende leden van de drie Nijmeegse gezinnen De Wijze.
Brief Joke de Wijze
Brief van Johanna (Joke) de Wijze aan haar vriendin Albertine (Tiny) Swart, geschreven drie weken voordat zij werd opgepakt